Les 11: een einde aan het lijden

Als er lijdende zinnen worden gebruikt, zijn teksten slechter leesbaar dan als er actief wordt geschreven. Lijdende zinnen worden grammaticaal niet fout gerekend, maar worden wel als onaangenaam ervaren. Hoe meer lijdende zinnen er in een tekst worden gebruikt, hoe slechter de tekst wordt gelezen.

Voel je al de neiging om af te haken? Waarschijnlijk wel. Hoe komt dat? Ik heb een paar lijdende zinnen gebruikt. En dat is niet fijn voor jou als lezer. Als schrijver moet je zorgen dat het lezen van jouw tekst comfortabel is. De lijdende zin is een teken van lui schrijversschap, in mijn optiek. Jij wilt toch dat mensen je tekst lezen? Doe dan je best!

Wat is een lijdende zin?

Een lijdende zin is een zin waarin het onderwerp iets ondergaat. Het onderwerp van de zin doet zelf niks. Help, wat is het onderwerp van de zin? Het onderwerp van de zin is dat ding dat de vorm van de persoonsvorm bepaalt. Help, wat is de persoonsvorm? Dat is het stukje van de zin dat meeverandert als je het onderwerp van enkelvoud naar meervoud zet of andersom.
Kijk:

• De hond loopt op straat.

In deze zin is ‘de hond’ het onderwerp; daar hoort de persoonsvorm ‘loopt’ bij. Verander je ‘de hond’ in ‘de honden’, dan verandert de persoonsvorm mee: ‘de honden lopen op straat.’

In een lijdende zin doet het onderwerp niet iets, maar ondergaat het iets. Bijvoorbeeld:

• De hond wordt geslagen.

Nou is dat zinnetje voor de leesbaarheid niet zo’n heel groot probleem; het is nog steeds kort. In langere zinnen zoals in de inleiding van dit stukje is de lijdende vorm echter wel een probleem.

Hoe herken je een lijdende zin?

Wees alert op vormen van ‘worden’. Er zijn ook lijdende zinnen met ‘zijn’, maar de meeste zijn met ‘worden’. Is elke zin  met ‘worden’ dan lijdend? Nee, zeker niet. Deze zin is niet lijdend:

• Hij wordt misselijk.

Deze zin is wel lijdend:

• Hij wordt straks opgehaald.

Begrijp je het verschil? In de eerste zin wordt hij zelf misselijk. Hij wordt iets; iets wat hij eerst niet was. In deze zin heeft ‘worden’ de betekenis van ‘veranderen in’.  In de tweede zin ondergaat hij iets, namelijk het ophalen. Aangezien hij iets ondergaat, is deze zin lijdend.

Waarom is een lijdende zin zo erg?

Uit onderzoek blijkt dat lezers een actieve schrijfstijl op prijs stellen. Daarom is het goed om ernaar te streven de lijdende vorm te vermijden. Als je echter niet weet wie of wat de actieve partij is, dan kun je een lijdende zin eigenlijk niet vermijden. Soms is het zelfs heel functioneel om een lijdende vorm te gebruiken. Bijvoorbeeld in deze zin:

• Dat kind wordt thuis geslagen.

Vaak is de lijdende zin echter gewoon gemakzucht. De schrijver heeft niet geprobeerd om aangenaam te schrijven. Dat is jammer. Weet je de lijdende zin uit te bannen, dan neemt de leesbaarheid van  jouw teksten met sprongen toe. Echt waar!

Hoe kom je van de lijdende zin af?

Daar moet je even moeite voor doen. Vaak schrijf je lijdende zinnen bijna automatisch. Dat is niet erg, als je daarna dan maar even als een redacteur door je eigen tekst gaat en elke lijdende vorm eruit haalt. Dat doe je door op de plek van het onderwerp gewoon degene te zetten die het ‘doet’. Enkele voorbeelden die ik zo van internet pluk, met daarna mijn alternatief:

• In de zoektocht naar opvanglocatie(s) voor de opvang van alcoholverslaafde daklozen en de algemene daklozenopvang zijn vijf mogelijke locaties nader onderzocht. > Het college heeft vijf mogelijke locaties laten onderzoeken in de zoektocht naar opvanglocaties [etc].
• Dit voorstel wordt nog door de raad besproken. > De raad bespreekt het voorstel nog.
• Per 1 juni 2004 is de Adviesraad Gevaarlijke Stoffen bij Koninklijk Besluit ingesteld. Zo werd uitvoering gegeven aan één van de actiepunten van het Kabinetsstandpunt Vuurwerkramp Enschede. > De Adviesraad Gevaarlijke Stoffen bestaat per 1 juni 2004. Met het instellen van deze raad geeft het kabinet uitvoering aan één van de actiepunten van het Kabinetsstandpunt Vuurwerkramp Enschede.

In het geval van de tekst uit de inleiding gaat het om degene die schrijft en degene die leest. Dan wordt het bijvoorbeeld zo:

Als je lijdende zinnen gebruikt, zijn teksten slechter leesbaar dan als je actief schrijft. Lijdende zinnen zijn grammaticaal niet fout, maar de lezer ervaart ze wel als onaangenaam. Hoe meer lijdende zinnen je in een tekst gebruikt, hoe slechter lezers de tekst lezen.